Nguyên nhân tiểu đường thai kỳ: Không chỉ vì ăn ngọt!

Nguyên nhân tiểu đường thai kỳ không chỉ đơn giản là vì ăn ngọt quá nhiều như nhiều người vẫn lầm tưởng. Đây là một rối loạn chuyển hóa phức tạp, chịu tác động bởi hàng loạt yếu tố như nội tiết, di truyền, tuổi mẹ và cả tiền sử thai sản. Điều đáng lo ngại là hầu hết các mẹ bầu chỉ nhận ra khi bệnh đã âm thầm tiến triển. Vậy đâu là sự thật phía sau căn bệnh này và làm sao để kiểm soát hiệu quả ngay từ đầu?

1. Tổng quan về tiểu đường thai kỳ

Trước khi tìm hiểu về nguyên nhân tiểu đường thai kỳ, chúng ta cần nắm được một số thông tin liên quan đến căn bệnh này. Tiểu đường thai kỳ hay đái tháo đường thai kỳ là tình trạng rối loạn dung nạp glucose xảy ra lần đầu tiên trong thai kỳ, thường được phát hiện trong giai đoạn từ tuần thứ 24 đến 28. Đây là hệ quả của sự thay đổi hormone khi mang thai, ảnh hưởng đến khả năng sử dụng insulin (hormone điều hòa đường huyết) trong cơ thể người mẹ.

1.1 Tiểu đường thai kỳ là gì?

Khác với tiểu đường type 1 (thiếu hụt insulin) và type 2 (kháng insulin ở người không mang thai), tiểu đường thai kỳ là rối loạn tạm thời nhưng có thể dẫn đến hậu quả lâu dài nếu không được kiểm soát tốt. Bệnh thường không biểu hiện rõ rệt và có thể chỉ phát hiện thông qua xét nghiệm glucose huyết.

1.2 Cơ chế bệnh sinh

Trong thai kỳ, nhau thai tiết ra một số hormone như lactogen nhau thai, cortisol, estrogen, progesterone… Các hormone này có tác dụng chống lại insulin, làm giảm độ nhạy insulin tại mô ngoại biên. Hậu quả là glucose không được hấp thu vào tế bào như bình thường, dẫn đến tăng đường huyết. Khi tuyến tụy của mẹ không thể sản xuất đủ insulin để bù lại sự đề kháng, tiểu đường thai kỳ sẽ phát triển.

1.3 Phân biệt với tiểu đường type 1 và type 2

• Type 1: Thường xuất hiện từ nhỏ, do tự miễn gây phá hủy tế bào beta tụy.
• Type 2: Khởi phát từ tuổi trung niên, do đề kháng insulin và lối sống.
• Tiểu đường thai kỳ: Xuất hiện duy nhất trong thai kỳ, nhưng nếu không kiểm soát, có thể làm tăng nguy cơ phát triển tiểu đường type 2 ở mẹ sau sinh.

Chính vì thế, nhận diện đúng dấu hiệu bị tiểu đường thai kỳ, đặc biệt trong giai đoạn giữa thai kỳ, là điều kiện tiên quyết để tránh rủi ro cho cả mẹ và thai nhi.

2. Hiểu đúng bản chất nguyên nhân tiểu đường thai kỳ  – không chỉ do ăn ngọt

Nguyên nhân tiểu đường thai kỳ thường bị hiểu lầm một cách đơn giản là do mẹ bầu ăn quá nhiều đồ ngọt. Đây là quan niệm phổ biến nhưng thiếu cơ sở khoa học, có thể khiến nhiều người bỏ qua yếu tố nguy cơ tiềm ẩn nghiêm trọng hơn. Trên thực tế, bệnh lý này xuất phát từ sự thay đổi phức tạp trong chuyển hóa glucose dưới tác động của hormone nhau thai, di truyền và nhiều yếu tố sinh lý khác trong thai kỳ.

Việc chỉ tập trung vào khẩu phần ăn mà bỏ qua các yếu tố như tiền sử gia đình có người mắc tiểu đường thai kỳ, tuổi mang thai lớn hơn 30, hoặc chỉ số khối cơ thể (BMI) cao trước khi mang thai… có thể khiến người bệnh mất cơ hội tầm soát và kiểm soát kịp thời. Cũng chính vì những hiểu lầm đó mà nhiều mẹ bầu chỉ phát hiện bệnh khi đã có dấu hiệu tiểu đường thai kỳ rõ rệt, thậm chí đi kèm biến chứng cho thai nhi.

Thay vì đổ lỗi cho “ăn ngọt”, các chuyên gia sản – nội tiết tại FV cảnh báo rằng cần hiểu đúng nguyên nhân tiểu đường thai kỳ từ góc độ nội tiết học, để xây dựng một chiến lược kiểm soát và dự phòng hiệu quả, đặc biệt với những mẹ bầu thuộc nhóm nguy cơ cao.

3. Các yếu tố nguy cơ chính có thể là nguyên nhân tiểu đường thai kỳ

Khi đề cập đến nguyên nhân tiểu đường thai kỳ, cần nhìn nhận đây là một bệnh lý nội tiết với nhiều cơ chế tác động đan xen. Không có một nguyên nhân duy nhất, mà là sự kết hợp của yếu tố nội tại và yếu tố thai kỳ đặc thù, tất cả đều ảnh hưởng đến khả năng sử dụng insulin và điều hòa đường huyết trong cơ thể mẹ bầu.

3.1 Yếu tố nội tại

Nhiều trường hợp tiểu đường thai kỳ khởi phát từ chính đặc điểm sinh lý hoặc tiền sử bệnh lý của người mẹ. Những yếu tố này thường không thể can thiệp hoàn toàn, nhưng nếu được tầm soát và theo dõi sát, nguy cơ tiến triển bệnh sẽ giảm đáng kể.

• Di truyền: Nếu trong gia đình có người thân trực hệ (cha, mẹ ruột) từng mắc tiểu đường type 2, nguy cơ người mẹ bị tiểu đường thai kỳ tăng lên gấp đôi. Gen di truyền có thể ảnh hưởng đến khả năng tiết insulin hoặc độ nhạy của insulin trong cơ thể.
• Rối loạn nội tiết trong thai kỳ: Trong quá trình mang thai, nhau thai tiết ra nhiều hormone như hPL, cortisol, estrogen và progesterone, các hormone này có khả năng kháng insulin, làm rối loạn chuyển hóa đường huyết.
• Tuổi mẹ từ 30 trở lên: Phụ nữ mang thai sau 30 tuổi có xu hướng dễ bị rối loạn chuyển hóa hơn, đặc biệt là khi kết hợp với các yếu tố nguy cơ khác như thừa cân hay tiền sử bệnh nội tiết.
• Thừa cân, béo phì trước mang thai: Chỉ số BMI cao (≥ 25) trước thai kỳ là yếu tố quan trọng góp phần gây đề kháng insulin. Đáng chú ý, tình trạng tiểu đường thai kỳ ở nhóm mẹ bầu này có xu hướng xuất hiện sớm hơn, nặng hơn và kéo dài dai dẳng nếu không kiểm soát đúng cách.

Nguyên nhân tiểu đường thai kỳ đến từ các yếu tố nội tại thường không thể “tránh được”, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm thông qua các xét nghiệm máu, đo chỉ số HbA1C, hoặc kiểm tra glucose huyết tương lúc đói.

3.2 Yếu tố liên quan đến thai kỳ

Bên cạnh yếu tố nội tại, một số đặc điểm trong thai kỳ cũng làm tăng nguy cơ xuất hiện tiểu đường thai kỳ, đặc biệt ở những trường hợp sau:

• Mang đa thai: Khi mang song thai hoặc nhiều hơn, nồng độ hormone thai kỳ tăng cao vượt mức bình thường, làm tăng khả năng kháng insulin, gây rối loạn điều hòa đường huyết.
• Tiền sử sinh con nặng cân (≥ 4kg): Đây là dấu hiệu cho thấy thai kỳ trước có khả năng bị tiểu đường thai kỳ mà không được chẩn đoán. Nguy cơ tái phát bệnh trong lần mang thai tiếp theo rất cao.
• Tiền sử sảy thai liên tiếp hoặc thai lưu không rõ nguyên nhân: Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy, những thai kỳ có biến chứng như trên thường liên quan đến rối loạn chuyển hóa hoặc nội tiết tiềm ẩn, một biểu hiện không điển hình của tiểu đường thai kỳ.
• Tiền sử mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Những phụ nữ mắc PCOS thường có rối loạn đề kháng insulin từ trước, làm tăng nguy cơ mắc bệnh khi mang thai.

Tất cả các yếu tố trên đều là “dấu chỉ” cảnh báo mẹ bầu thuộc nhóm nguy cơ cao. Do đó, các bác sĩ chuyên khoa sản và nội tiết tại FV thường chỉ định tầm soát sớm từ giai đoạn I hoặc giai đoạn II của thai kỳ, thay vì đợi đến tuần 24 như với nhóm nguy cơ thấp.

Phân tích tổng thể cho thấy, chế độ ăn uống không phải là nguyên nhân chính, mà chỉ là một phần nhỏ trong toàn bộ cơ chế bệnh sinh. Trên thực tế, nhiều mẹ bầu có lối sống lành mạnh, khẩu phần khoa học nhưng vẫn mắc bệnh, cho thấy vai trò chi phối của nội tiết là rất lớn.

Nguyên nhân tiểu đường thai kỳ không đơn giản, cũng không thể phòng tránh chỉ bằng việc “kiêng ngọt”. Việc cá nhân hóa chăm sóc sản phụ, tầm soát sớm và theo dõi sát sao là chìa khóa để kiểm soát hiệu quả căn bệnh tiềm ẩn này.

4. Dấu hiệu tiểu đường thai kỳ và vai trò của việc tầm soát sớm

Mặc dù nguyên nhân tiểu đường thai kỳ thường phát triển âm thầm, nhưng cơ thể vẫn để lại những tín hiệu cảnh báo nếu người mẹ thật sự chú ý. Điều quan trọng là các dấu hiệu ban đầu rất dễ bị nhầm lẫn với biểu hiện thông thường trong thai kỳ, khiến nhiều mẹ bầu bỏ lỡ thời điểm vàng để chẩn đoán và kiểm soát bệnh.

Một số dấu hiệu tiểu đường thai kỳ phổ biến bao gồm: khát nước liên tục, đi tiểu nhiều lần, mệt mỏi kéo dài, mờ mắt thoáng qua, nhiễm trùng tiết niệu tái phát, tăng cân bất thường hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân. Những dấu hiệu bị tiểu đường thai kỳ này nếu xảy ra từ tuần 24 trở đi cần đặc biệt lưu ý vì đây là giai đoạn hormone nhau thai ảnh hưởng mạnh đến quá trình chuyển hóa đường.

Tại Khoa Sản FV Thomson, bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm dung nạp glucose (OGTT) nếu bệnh nhân nằm trong nhóm nguy cơ hoặc có biểu hiện nghi ngờ. Việc xét nghiệm sớm giúp làm rõ mối liên hệ giữa các dấu hiệu bị tiểu đường thai kỳ và các nguyên nhân tiểu đường thai kỳ tiềm ẩn như rối loạn hormone hay đề kháng insulin tăng cao.

Hiểu được các dấu hiệu tiểu đường thai kỳ không chỉ giúp phát hiện bệnh sớm mà còn góp phần nhận diện chính xác các yếu tố thúc đẩy bệnh lý này hình thành. Đây là cơ sở để kiểm soát tốt từ gốc, thay vì chỉ điều trị triệu chứng.

5. Chủ động phòng ngừa & kiểm soát dựa trên nguyên nhân

Có thể thấy, nguyên nhân tiểu đường thai kỳ không chỉ đơn thuần là chuyện “ăn nhiều đồ ngọt”, mà là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa hormone, di truyền, yếu tố thể trạng và đặc điểm thai kỳ. Chỉ khi hiểu đúng cơ chế bệnh lý, mẹ bầu mới có thể kiểm soát hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và bé.

Hành trình thai kỳ khỏe mạnh bắt đầu từ hiểu biết đúng đắn. Hãy chủ động thăm khám, tầm soát sớm và đồng hành cùng chuyên gia để giữ trọn niềm vui làm mẹ. Tại Bệnh viện FV, đơn vị 4 lần liên tiếp đạt chuẩn chất lượng quốc tế JCI, Khoa Sản FV Thomson không chỉ là nơi theo dõi thai kỳ an toàn mà còn là người bạn đồng hành tận tâm cùng mẹ bầu trong suốt hành trình làm mẹ. FV là bệnh viện tiên phong tại Việt Nam triển khai phương pháp chuyển dạ trong nước giúp giảm đau tự nhiên, nâng cao trải nghiệm sinh nở tích cực.

Đặc biệt, đối với những thai phụ có nguy cơ tiểu đường thai kỳ, FV cung cấp dịch vụ chăm sóc cá nhân hóa, điển hình như:

• Theo dõi chặt chẽ từ sớm bởi đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Sản – Nội tiết giàu kinh nghiệm
• Lớp học tiền sản chuyên biệt giúp mẹ hiểu đúng, chuẩn bị tốt cho thai kỳ, nhận biết nguyên nhân tiểu đường thai kỳ và chủ động phòng ngừa
• Chuyên gia dinh dưỡng FV sẵn sàng đồng hành cùng mẹ bầu để thiết kế bữa ăn đủ dinh dưỡng, hỗ trợ kiểm soát tiểu đường thai kỳ.
• Thảo luận kế hoạch sinh con để hạn chế biến chứng cho mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ
• Đường dây nóng 24/7 luôn sẵn sàng tư vấn, hỗ trợ kịp thời trong mọi tình huống

Đừng chờ đến khi có dấu hiệu bị tiểu đường thai kỳ mới tìm hiểu nguyên nhân tiểu đường thai kỳ, hãy tầm soát tiểu đường thai kỳ sớm tại FV để bảo vệ cả mẹ và bé ngay từ hôm nay.
Đặt lịch khám tại Khoa Sản FV Thomson để có thai kỳ an toàn, chủ động và trọn vẹn hơn mỗi ngày. 

Thông tin Bệnh viện FV:

• Số điện thoại: (028) 35 11 33 33
• Website: https://www.fvhospital.com/vi/

Địa chỉ Bệnh viện FV: 6 Nguyễn Lương Bằng, Phường Tân Mỹ, Tp. HCM, Việt Nam