Các loại chấn thương dây chằng phổ biến: Dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị

Các loại chấn thương dây chằng là nguyên nhân hàng đầu khiến nhiều người mất khả năng vận động tạm thời, thậm chí phải đối mặt với nguy cơ tổn thương vĩnh viễn nếu không được chẩn đoán và xử trí đúng cách. Từ chấn thương dây chằng đầu gối trong thể thao, đứt dây chằng chéo trước khi va chạm mạnh, đến tổn thương dây chằng bả vai sau một cú ngã, mỗi dạng đều mang đặc điểm lâm sàng và cơ chế khác nhau. Vậy làm thế nào để nhận biết sớm, phân biệt từng loại và lựa chọn phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả nhất? Đây là những câu hỏi mà bài viết sẽ phân tích chi tiết, dựa trên y văn quốc tế và kinh nghiệm thực tiễn lâm sàng.

1. Các loại chấn thương dây chằng thường gặp trong lâm sàng

Các loại chấn thương dây chằng có thể xảy ra ở nhiều khớp khác nhau, nhưng phổ biến nhất là ở gối, cổ chân và vai. Mỗi vị trí bị tổn thương sẽ có cơ chế hình thành và mức độ nghiêm trọng riêng, từ đó dẫn đến cách điều trị khác nhau. Việc phân biệt rõ ràng giúp bác sĩ lựa chọn giải pháp phù hợp và tăng cơ hội phục hồi vận động cho người bệnh.

1.1. Phân loại theo vị trí khớp

• Khớp gối: Trong lâm sàng, chấn thương dây chằng đầu gối là tình trạng thường gặp nhất. Các cấu trúc hay bị tổn thương gồm dây chằng chéo trước (ACL), dây chằng chéo sau (PCL), cùng dây chằng bên trong và bên ngoài. Không ít trường hợp, bệnh nhân bị chấn thương dây chằng chéo còn kèm rách sụn chêm, khiến khớp gối càng mất ổn định.
• Khớp cổ chân: Đây là vị trí đứng thứ hai trong danh mục các loại chấn thương dây chằng. Tổn thương thường gặp là rách dây chằng bên ngoài cổ chân, điển hình là dây chằng mác – sên trước (ATFL). Vận động viên bóng đá, bóng rổ hay người lớn tuổi bị trượt ngã đều dễ gặp tình trạng này.
• Khớp vai: Chấn thương dây chằng bả vai có thể xảy ra khi khớp vai bị trật hoặc giãn dây chằng bao quanh, dẫn đến mất vững khớp, dễ tái phát khi vận động mạnh. Điều quan trọng là cần phân biệt rõ với rách gân chóp xoay, vì hai bệnh lý này thường bị nhầm lẫn trong thực tế.
• Các khớp khác: Ngoài ba vị trí trên, các loại chấn thương dây chằng còn có thể xuất hiện ở cổ tay, khuỷu tay hoặc hông, tuy ít gặp hơn nhưng vẫn cần được lưu ý khi thăm khám.

Trong nhóm này, gối và cổ chân là hai vị trí dễ tổn thương nhất. Vì vậy, chẩn đoán hình ảnh (MRI, X-quang) thường được bác sĩ chỉ định sớm để xác định chính xác mức độ.

1.2. Phân loại theo cơ chế và mức độ tổn thương

Theo cơ chế.

• Xoắn khớp hoặc dừng đột ngột: dễ gây chấn thương dây chằng chéo ở gối.
• Lực từ ngoài ép vào trong: thường dẫn tới chấn thương dây chằng bên đầu gối (MCL).
• Té ngã hoặc va chạm trực tiếp: thường gây trật khớp kèm tổn thương dây chằng ở vai hoặc cổ chân.

Theo mức độ.

• Độ I: Dây chằng chỉ bị giãn nhẹ, khớp vẫn còn vững.
• Độ II: Rách một phần, khớp lỏng lẻo hơn và gây đau khi vận động.
• Độ III: Đứt hoàn toàn, mất vững khớp rõ rệt, thường phải can thiệp phẫu thuật.

Việc xác định đúng mức độ của các loại chấn thương dây chằng có ý nghĩa quyết định. Ví dụ, rách dây chằng nhẹ ở cổ chân có thể hồi phục sau vài tuần nghỉ ngơi và tập vật lý trị liệu, trong khi đứt dây chằng chéo trước hoàn toàn lại đòi hỏi phẫu thuật tái tạo để tránh nguy cơ thoái hóa khớp gối sớm.

1.3 Bảng so sánh các loại chấn thương dây chằng trong lâm sàng

*Bảng trên cho thấy các loại chấn thương dây chằng không giống nhau về vị trí, cơ chế và mức độ nghiêm trọng. Trong đó, chấn thương dây chằng đầu gối và chấn thương dây chằng cổ chân là thường gặp nhất, còn chấn thương dây chằng bả vai lại dễ tái phát nếu không được xử lý đúng cách.

Như vậy, hiểu rõ các loại chấn thương dây chằng theo từng vị trí, cơ chế và mức độ tổn thương là bước đầu tiên trong quy trình chẩn đoán. Ở phần tiếp theo, bài viết sẽ đi sâu vào dấu hiệu đặc trưng và nguyên nhân thường gặp để người bệnh có thể nhận diện sớm và chủ động đi đến bệnh viện để khám kịp thời.

2. Dấu hiệu chấn thương dây chằng và nguyên nhân của từng loại

Các loại chấn thương dây chằng thường biểu hiện bằng một số dấu hiệu chung, nhưng mỗi vị trí có những triệu chứng đặc trưng và cơ chế chấn thương khác nhau. Dưới đây là cách phân biệt nhanh, tập trung vào các nhóm hay gặp nhất, đồng thời nêu rõ nguyên nhân kèm dẫn chứng y khoa để bạn dễ so sánh và nhận diện. 

2.1 Dấu hiệu chung cần nhận biết sớm

• Tiếng “bộp” hoặc cảm giác rách ngay lúc xảy ra chấn thương, thường thấy ở những tổn thương dây chằng lớn.
• Sưng nhanh trong vài giờ do khớp chứa máu hoặc dịch viêm; đây là dấu hiệu cần chụp CT sớm. 
• Mất khả năng chịu lực hoặc cảm giác khớp “lỏng” khi đứng; cảm giác này gợi ý tổn thương cấu trúc giữ ổn định khớp.
• Đau khu trú theo đường đi của dây chằng; ví dụ đau vùng trong gối gợi ý tổn thương dây chằng bên trong.

Khi gặp bất kỳ dấu hiệu chấn thương dây chằng nào ở trên, việc đánh giá lâm sàng kết hợp nghiệm pháp chuyên khoa sẽ giúp phân biệt giữa các loại chấn thương dây chằng và các tổn thương khác. 

2.2 Dấu hiệu chấn thương dây chằng ở gối

Chấn thương dây chằng đầu gối là tình trạng thường gặp nhất trong thực hành lâm sàng. Điểm quan trọng là mỗi loại dây chằng khi bị tổn thương sẽ có biểu hiện khác nhau. Việc nhận biết đúng sẽ giúp bác sĩ đưa ra cách xử trí phù hợp.

2.2.1 Đứt dây chằng chéo trước (ACL)

Nguyên nhân đứt dây chằng chéo trước: Xảy ra khi xoay gối đột ngột, đổi hướng nhanh hoặc dừng chạy gấp. Người bệnh thường nghe hoặc cảm nhận rõ một tiếng “bộp” trong khớp.

Dấu hiệu đứt dây chằng chéo trước: Gối sưng to nhanh trong vài giờ đầu, người bệnh khó hoặc không thể tiếp tục đi lại, có cảm giác gối bị “trượt” khi chịu lực.

Khám chuyên khoa có thể phát hiện mất vững bằng nghiệm pháp Lachman hoặc pivot-shift, còn cộng hưởng từ (MRI) là công cụ xác định chính xác.

2.2.2 Chấn thương dây chằng bên đầu gối (MCL và LCL)

Nguyên nhân chấn thương dây chằng bên đầu gối: Thường do va chạm trực tiếp từ bên ngoài ép vào trong gối (gây tổn thương MCL) hoặc ngược lại từ trong ra ngoài (gây tổn thương LCL).

Dấu hiệu chấn thương dây chằng bên đầu gối: Đau tập trung tại vị trí dây chằng: bờ trong với MCL hoặc bờ ngoài với LCL. Đau tăng khi bẻ gối về phía làm căng dây chằng.

Nhiều trường hợp chấn thương MCL ở mức độ nhẹ có thể hồi phục tốt chỉ bằng điều trị bảo tồn và tập phục hồi chức năng.

2.2.3 Chấn thương dây chằng chéo sau (PCL)

Nguyên nhân chấn thương dây chằng chéo sau: Xảy ra khi có lực mạnh tác động trực tiếp vào cẳng chân trong tư thế gối gập, điển hình là tai nạn giao thông hoặc chấn thương thể thao.

Dấu hiệu chấn thương dây chằng chéo sau: Người bệnh ít sưng hơn so với đứt ACL, nhưng lại thấy khó chịu, mất vững khi đi lại.

Do triệu chứng không rầm rộ nên chấn thương PCL có thể bị bỏ sót nếu không được thăm khám và chụp chiếu kỹ.

2.2.4 Tổn thương phối hợp nhiều dây chằng

Có những trường hợp người bệnh bị tổn thương nhiều dây chằng cùng lúc, chẳng hạn vừa đứt ACL vừa rách MCL.

Khi đó, nguy cơ kèm theo tổn thương mạch máu hoặc thần kinh quanh gối cao hơn, tình trạng mất vững khớp nặng hơn và việc điều trị cũng phức tạp hơn nhiều.

Vì vậy, trong các ca chấn thương nặng, bác sĩ luôn cần đánh giá tổng thể để quyết định phương án: điều trị bảo tồn hay phẫu thuật tái tạo dây chằng.

2.3 Cổ chân – dấu hiệu phân biệt giữa bong gân và rách dây chằng

Chấn thương dây chằng cổ chân thường do lật cổ chân vào trong hoặc ra ngoài khi tiếp đất.

Triệu chứng: sưng, bầm, đau khi chịu lực, không khớp không “lỏng” như gối nhưng thường thấy khó chịu khi đi.

Nghiệm pháp kéo ngăn trước (anterior drawer) và nghiệm pháp nghiêng khớp (talar tilt) hỗ trợ chẩn đoán; hình ảnh X-quang loại trừ gãy, siêu âm hoặc MRI đánh giá độ rách. 

2.4 Vai (bả vai) – dấu hiệu của chấn thương dây chằng bả vai và cách phân biệt với rách gân

Chấn thương dây chằng bả vai thường xảy ra sau trật khớp vai hoặc lực chống tay khi té.

Biểu hiện: cảm giác mất vững khi đưa tay ra trước hoặc qua đầu, đau ở vùng vai trước hoặc trên, tái trật là dấu hiệu nặng.

Khác với rách chóp xoay, tổn thương dây chằng gây mất ổn định rõ rệt; nghiệm pháp apprehension hoặc sulcus sign giúp phân biệt rõ ràng. Hình ảnh cộng hưởng từ xác định tổn thương dây chằng ở trường hợp cần can thiệp. 

2.5 Những tình huống dễ gây chấn thương theo loại (ngữ cảnh thực tế)

• Thể thao xoay, bật, nhảy như bóng đá, bóng rổ, trượt tuyết có tỷ lệ cao gây chấn thương dây chằng chéo, đặc biệt là đứt dây chằng chéo trước. 
• Va chạm trực tiếp trong thể thao đối kháng dễ gây chấn thương dây chằng bên đầu gối do lực ép ngang. 
• Té chống tay hoặc chấn thương khi lao động dễ dẫn đến nguy cơ gây chấn thương dây chằng bả vai hoặc dây chằng khuỷu, cổ tay.
• Tai nạn giao thông có thể gây lực trực tiếp lớn, dẫn đến PCL hoặc tổn thương đa dây chằng; trong những trường hợp này cần đánh giá mạch máu, thần kinh. 

2.6 Khi nào nghi ngờ bị đứt dây chằng chéo trước và bước đầu cần làm gì?

Nghi ngờ đứt dây chằng chéo trước khi người bệnh nghe tiếng “bộp”, gối sưng nhanh, không đứng được, hoặc có nghiệm pháp Lachman dương. Trong trường hợp đó, chụp MRI là bước tiếp theo để xác định mức độ và loại trừ tổn thương phối hợp. 

Trường hợp nghi ngờ tổn thương phối hợp hoặc mất vững rõ rệt, cần chuyển nhanh đến chuyên khoa chấn thương chỉnh hình để đánh giá toàn diện trước khi quyết định phẫu thuật hay bảo tồn. 

Nắm được dấu hiệu đặc trưng và bối cảnh thường gặp giúp phân biệt chính xác các loại chấn thương dây chằng, từ đó quyết định kịp thời việc chẩn đoán và lộ trình điều trị. Phần tiếp theo sẽ trình bày cụ thể các phương pháp chẩn đoán, bao gồm nghiệm pháp lâm sàng chi tiết và vai trò của MRI, để hướng dẫn bước xử trí phù hợp. 

3. Phương pháp điều trị các loại chấn thương dây chằng tại FV

Điều trị chấn thương dây chằng tại Bệnh viện FV luôn được cá nhân hóa dựa trên đặc điểm tổn thương, nhu cầu vận động và thể trạng của từng bệnh nhân. Với phương châm “cung cấp dịch vụ chăm sóc bệnh nhân vượt trội”, Khoa Chấn Thương Chỉnh Hình tại FV xây dựng lộ trình điều trị toàn diện, kết hợp nhiều chuyên khoa và công nghệ hiện đại.

3.1 Tiếp cận cá nhân hóa: từ điều trị bảo tồn đến phẫu thuật

• Điều trị bảo tồn: Áp dụng với các loại chấn thương dây chằng mức độ nhẹ, bệnh nhân được hướng dẫn giảm tải, sử dụng nẹp, kết hợp vật lý trị liệu và phục hồi chức năng nhằm phục hồi sự ổn định của khớp.
• Phẫu thuật tái tạo dây chằng nội soi: Với các trường hợp đứt dây chằng chéo trước hoặc tổn thương phức tạp, FV thực hiện phẫu thuật nội soi xâm lấn tối thiểu, giúp giảm biến chứng, ít đau sau mổ và rút ngắn thời gian nằm viện.
• Giảm đau và hồi phục sớm: FV tiên phong tại Việt Nam áp dụng chiến lược giảm đau đa mô thức và quy trình ERAS “Sáng mổ – Chiều tập đi”, cho phép người bệnh vận động sớm và trở lại sinh hoạt nhanh hơn so với phẫu thuật truyền thống.

3.2 Liệu pháp phục hồi chức năng chuyên sâu

Phục hồi chức năng tại FV không chỉ dừng lại ở việc giúp bệnh nhân đi lại được mà còn tập trung tối ưu hóa sức mạnh, sự linh hoạt và khả năng vận động gần như bình thường.

Các chuyên viên vật lý trị liệu và chuyên gia phục hồi thiết kế chương trình luyện tập riêng, bao gồm bài tập tăng cường cơ, cải thiện thăng bằng và ngăn ngừa tái chấn thương.

Đặc biệt, Đơn vị Y học Thể thao FV (hợp tác cùng Phòng khám ACC và UpFit) hỗ trợ đánh giá cơ sinh học, huấn luyện thể lực, tư vấn dinh dưỡng và lên kế hoạch hồi phục cho cả bệnh nhân thông thường lẫn vận động viên chuyên nghiệp khi họ không may mắc phải các loại chấn thương dây chằng.

3.3 Sức mạnh từ mô hình đa chuyên khoa và thiết bị hiện đại

Điều trị chấn thương dây chằng tại FV luôn có sự phối hợp của nhiều chuyên khoa: chấn thương chỉnh hình, y học thể thao, dinh dưỡng, tim mạch, nội tiết, gây mê hồi sức, vật lý trị liệu và thần kinh cột sống. Nhờ đó, bệnh nhân không chỉ được điều trị tổn thương chính mà còn được hỗ trợ toàn diện để tối ưu hóa kết quả lâu dài.

Hệ thống trang thiết bị hiện đại như máy MRI thế hệ mới, hệ thống nội soi khớp tiên tiến, phòng tập phục hồi chức năng chuẩn quốc tế giúp việc chẩn đoán và điều trị đạt độ chính xác cao, đồng thời nâng cao hiệu quả phục hồi.

3.4 Dấu ấn chuyên môn từ các chuyên gia đầu ngành

Một trong những điểm tạo nên sự khác biệt tại FV chính là đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, đứng đầu là TS.BS Lê Trọng Phát, Trưởng khoa Chấn thương Chỉnh hình. Với hơn 22 năm làm việc tại Đức và hơn 14 năm gắn bó với FV, ông đã thực hiện thành công hàng ngàn ca phẫu thuật phức tạp, từ thay khớp, ghép sụn cho tới tái tạo dây chằng.

Trường hợp bệnh nhân N.T.T, cầu thủ U19 quốc gia, bị đứt dây chằng gối trước và dây chằng cổ chân khi thi đấu. Dưới sự can thiệp phẫu thuật nội soi và theo dõi sát sao của bác sĩ Phát cùng đội ngũ đa chuyên khoa, bệnh nhân đã hồi phục, trở lại sân cỏ và tiếp tục thi đấu chuyên nghiệp – điều từng được xem là “khó có thể xảy ra” với chấn thương nặng như vậy.

TS.BS Lê Trọng Phát chia sẻ: “Điều trị chấn thương dây chằng không chỉ đòi hỏi kỹ thuật mà còn cần sự thấu hiểu, lắng nghe bệnh nhân để đưa ra giải pháp tối ưu nhất.”

3.5 Năng lực được chứng minh bằng các ca điều trị thành công

Giữ lại chân sau chấn thương nghiêm trọng do tai nạn

Một trường hợp điển hình cho thấy mức độ phức tạp của các loại chấn thương dây chằng và xương khớp nghiêm trọng là ca của ông Pov Saroeun (50 tuổi, Campuchia), bệnh nhân bị giập nát chân trái sau tai nạn giao thông. Sau khi điều trị không thành công tại bệnh viện địa phương, ông được chuyển đến Khoa Chấn Thương Chỉnh Hình, Bệnh viện FV. Tại đây, đội ngũ bác sĩ đã tiến hành 7 cuộc phẫu thuật liên tiếp, bao gồm cắt lọc mô hoại tử, cố định xương và ghép da để bảo tồn chi. 

Nhờ quy trình điều trị đa chuyên khoa và chăm sóc hồi phục đúng phác đồ, bệnh nhân đã giữ lại được đôi chân và có thể tập đi lại bình thường, thành công này minh chứng cho năng lực chuyên sâu của FV trong điều trị chấn thương phức tạp kèm tổn thương dây chằng, mô mềm và xương.

Gãy trật cổ chân và đứt dây chằng do chơi thể thao

Trường hợp khác đó là bệnh nhân nam 28 tuổi tại TP.HCM gặp chấn thương dây chằng cổ chân nặng sau khi té ngã do chơi Pickleball (môn thể thao đang được nhiều người yêu thích). Kết quả chẩn đoán cho thấy bệnh nhân bị gãy – trật khớp cổ chân phức tạp, đồng thời đứt hoàn toàn hệ thống dây chằng chày – mác. Các bác sĩ Bệnh viện FV đã thực hiện phẫu thuật tái tạo dây chằng bằng kỹ thuật khóa gọng chày – mác bằng chỉ, giúp phục hồi cấu trúc khớp và hạn chế biến chứng lâu dài. 

Sau phẫu thuật, bệnh nhân được hướng dẫn vật lý trị liệu chuyên biệt, dự kiến phục hồi hoàn toàn sau 3 – 4 tháng. Đây là ví dụ thực tế cho thấy các loại chấn thương dây chằng do vận động thể thao hoàn toàn có thể được điều trị triệt để nếu được can thiệp đúng thời điểm và đúng kỹ thuật.

3.5 Bảo chứng chất lượng quốc tế

Bệnh viện FV là bệnh viện tư nhân đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam được chứng nhận JCI (Joint Commission International) 4 lần liên tiếp. Đây là tiêu chuẩn an toàn – chất lượng y tế khắt khe bậc nhất thế giới, với hơn 1.200 tiêu chí đánh giá. Nhờ đó, mỗi bệnh nhân điều trị chấn thương dây chằng tại FV đều được đảm bảo an toàn tối đa, hiệu quả tối ưu và dịch vụ y tế chuẩn quốc tế.

Với kinh nghiệm điều trị cho cả vận động viên chuyên nghiệp lẫn bệnh nhân thông thường, FV cam kết mang đến dịch vụ y tế chuẩn quốc tế, giúp bạn trở lại vận động một cách an toàn và bền vững. Đặt hẹn khám ngay hôm nay tại Khoa Chấn Thương Chỉnh Hình, Bệnh viện FV để nhận được chẩn đoán chính xác các loại chấn thương dây chằng và phác đồ điều trị cá nhân hóa.

Tin vui là Bệnh viện FV đang áp dụng chính sách cộng gộp quyền lợi thanh toán BHYT nhà nước, Bảo hiểm tư nhân, Hội viên ưu tiên FV, và chính sách trả góp 0% lãi suất, giúp giảm chi phí khám và điều trị tại FV xuống mức hợp lý đến bất ngờ. 

Thông tin Bệnh viện FV:

• Số điện thoại: (028) 35 11 33 33
• Website: https://www.fvhospital.com/vi/
• Địa chỉ Bệnh viện FV: 6 Nguyễn Lương Bằng, Phường Tân Mỹ (Q.7 cũ), Tp. HCM, Việt Nam