Nguyên nhân thiếu máu cơ tim là gì?

Nguyên nhân thiếu máu cơ tim là mối quan tâm hàng đầu khi người bệnh bắt đầu xuất hiện cảm giác đau tức ngực, khó thở, … những triệu chứng này dễ bị nhầm lẫn với stress hoặc bệnh lý thông thường. Nhưng đằng sau biểu hiện tưởng chừng thoáng qua ấy có thể là báo hiệu sớm của một cơn nhồi máu cơ tim đe dọa tính mạng. Vậy điều gì thực sự khiến dòng máu nuôi tim bị tắc nghẽn? Vì sao tình trạng này ngày càng gia tăng ở người trẻ? Câu trả lời nằm ở những cơ chế sinh bệnh tinh vi mà không phải ai cũng nhận diện đúng.

1. Thiếu máu cơ tim xảy ra như thế nào?

Thiếu máu cơ tim có thể làm suy giảm chức năng co bóp của tim, gây tổn thương tế bào cơ tim và trong trường hợp nặng, có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim nghiêm trọng.

1.1 Cơ chế hình thành thiếu máu cơ tim

Thiếu máu cơ tim là hệ quả trực tiếp của tình trạng dòng máu giàu oxy đến nuôi tim bị suy giảm nghiêm trọng, chủ yếu do hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch vành, đây là hệ thống mạch máu chịu trách nhiệm chính trong việc cung cấp dưỡng chất cho cơ tim. Khi lượng máu đến tim không đủ, các tế bào cơ tim bắt đầu thiếu oxy, suy yếu chức năng co bóp, dẫn đến rối loạn hoạt động điện tim và có thể gây ra nhồi máu cơ tim nếu không được can thiệp kịp thời.

Hiểu rõ nguyên nhân thiếu máu cơ tim là rất cần thiết vì tình trạng thiếu máu cơ tim ở người trẻ tuổi đang có xu hướng gia tăng, chủ yếu do lối sống không lành mạnh, chế độ ăn nhiều dầu mỡ, thức khuya, áp lực tâm lý kéo dài và thói quen lạm dụng chất kích thích.

1.2 Các thể bệnh thiếu máu cơ tim

Bệnh thiếu máu cơ tim tồn tại dưới hai thể chính:

• Thể thiếu máu cơ tim không có triệu chứng (hay còn gọi là thể yên lặng): Thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường, người cao tuổi hoặc người đã từng có tiền sử tim mạch. Người bệnh không cảm thấy đau ngực hay bất kỳ dấu hiệu rõ ràng nào, nên thường chỉ phát hiện tình cờ khi thực hiện điện tâm đồ hoặc siêu âm tim. Đây là nhóm có nguy cơ cao bị nhồi máu cơ tim đột ngột do không được chẩn đoán và điều trị sớm.
• Thể thiếu máu cơ tim có đau ngực (đau thắt ngực): Triệu chứng thường khởi phát khi gắng sức, xúc động mạnh hoặc gặp thời tiết lạnh. Người bệnh cảm thấy đau tức vùng trước tim, cảm giác đè nén lan sang vai trái, cổ, cánh tay hoặc lưng, kèm theo lo lắng, khó thở, đổ mồ hôi, buồn nôn. Các cơn đau kéo dài vài phút, có thể tái phát nhiều lần trong ngày hoặc xuất hiện bất kỳ lúc nào, kể cả lúc nghỉ ngơi.

Triệu chứng thiếu máu cơ tim thường không đặc hiệu nên dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác như rối loạn tiêu hóa, trào ngược dạ dày hoặc rối loạn lo âu. Việc chẩn đoán chính xác cần dựa vào các phương pháp cận lâm sàng hiện đại như điện tâm đồ (ECG), siêu âm tim, chụp CT mạch vành hoặc chụp động mạch vành có bơm thuốc cản quang.

Nhận biết các nguyên nhân thiếu máu cơ tim không chỉ giúp phát hiện sớm bệnh lý nguy hiểm mà còn là chìa khóa quan trọng trong việc phòng ngừa nhồi máu cơ tim, đặc biệt ở nhóm người trẻ tuổi đang đối mặt với những yếu tố nguy cơ ngày càng phổ biến trong cuộc sống hiện đại.

2. Các nguyên nhân thiếu máu cơ tim

Nguyên nhân thiếu máu cơ tim chủ yếu xuất phát từ tình trạng giảm lưu lượng máu đến nuôi dưỡng cơ tim, làm rối loạn quá trình cung cấp oxy cho tế bào tim. Khi cơ tim không nhận đủ oxy để thực hiện chức năng co bóp hiệu quả, nguy cơ tổn thương cơ tim sẽ tăng lên, dẫn đến bệnh thiếu máu cơ tim hoặc nghiêm trọng hơn là nhồi máu cơ tim.

2.1 Xơ vữa động mạch – nguyên nhân phổ biến nhất

Yếu tố then chốt gây ra phần lớn các trường hợp thiếu máu cơ tim là xơ vữa động mạch vành. Đây là quá trình lắng đọng lâu dài của cholesterol, lipid và tế bào viêm trong thành động mạch, hình thành các mảng bám vữa xơ. Khi mảng xơ vữa lớn dần, lòng mạch bị thu hẹp, làm giảm lưu lượng máu đến cơ tim. Đây chính là nguyên nhân thiếu máu cơ tim điển hình và phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ lớn trong các ca bệnh mạch vành trên toàn cầu.

Đặc biệt, ở người trẻ tuổi hiện nay, tình trạng xơ vữa diễn ra âm thầm và sớm hơn do ảnh hưởng từ lối sống ít vận động, stress kéo dài, chế độ ăn nhiều cholesterol xấu và hút thuốc lá. Những yếu tố này khiến bệnh thiếu máu cơ tim không còn là vấn đề riêng của người trung niên hay cao tuổi nữa.

2.2 Cục máu đông – nguyên nhân gây thiếu máu cơ tim đột ngột

Mảng xơ vữa không ổn định có thể bị vỡ ra, kích hoạt cơ chế đông máu và hình thành huyết khối nội mạch. Cục máu đông này nếu lớn sẽ làm tắc nghẽn hoàn toàn lòng động mạch vành, dẫn đến thiếu máu cơ tim cấp tính, có thể gây nhồi máu cơ tim nếu không được can thiệp ngay. Đáng chú ý, quá trình hình thành cục máu đông xảy ra rất nhanh, nên việc tầm soát nguy cơ xơ vữa và kiểm soát các yếu tố nguy cơ có vai trò sống còn.

2.3 Co thắt động mạch vành (vasospasm)

Một nguyên nhân ít gặp nhưng không kém phần nguy hiểm là co thắt mạch vành (tình trạng cơ trơn thành mạch co lại một cách đột ngột) gây tắc nghẽn tạm thời dòng máu. Cơn co thắt có thể xảy ra ngay cả khi mạch vành không bị xơ vữa, thường xuất hiện ở người hút thuốc lá, lạm dụng rượu, hoặc dùng thuốc gây co mạch. Đây là một biểu hiện của thiếu máu cơ tim thoáng qua, có thể gây đau ngực dữ dội vào ban đêm hoặc khi nghỉ ngơi.

2.4 Bệnh mạch vành nhỏ (vi mạch)

Ở một số trường hợp, thiếu máu cơ tim không do tắc nghẽn động mạch lớn mà do rối loạn chức năng các mạch vành nhỏ. Các vi mạch này kiểm soát lưu lượng máu cấp cho cơ tim ở mức vi mô. Khi các mạch này không giãn ra đúng mức, lưu lượng máu giảm khiến mô tim bị thiếu oxy. Dạng bệnh này thường gặp ở phụ nữ, người có hội chứng chuyển hóa hoặc bị viêm mạn tính.

2.5 Một số nguyên nhân khác

Ngoài các yếu tố chính nêu trên, nguyên nhân thiếu máu cơ tim còn có thể liên quan đến:

• Huyết áp thấp kéo dài, làm giảm áp lực tưới máu cho tim.
• Rối loạn nhịp tim khiến tim co bóp không đều, ảnh hưởng đến khả năng bơm máu hiệu quả.
• Thiếu máu toàn thân nặng (như thiếu máu do suy tủy, xuất huyết) làm giảm khả năng vận chuyển oxy đến mô tim.

Việc nhận diện sớm và chính xác các nguyên nhân thiếu máu cơ tim có ý nghĩa quyết định trong điều trị và dự phòng bệnh thiếu máu cơ tim, đặc biệt ở nhóm đối tượng có nguy cơ cao hoặc đang có dấu hiệu khởi phát bệnh. Khi có các biểu hiện bất thường như đau ngực, mệt mỏi không rõ nguyên nhân hoặc khó thở khi gắng sức, người bệnh nên đến khám chuyên khoa tim mạch để được chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời.

3. Các yếu tố nguy cơ gây thiếu máu cơ tim ít gặp nhưng đáng lưu ý

Bên cạnh các nguyên nhân thiếu máu cơ tim thường gặp như xơ vữa động mạch hay tăng huyết áp, vẫn tồn tại nhiều yếu tố nguy cơ “tiềm ẩn” nhưng có ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe tim mạch. 

Một trong những yếu tố đáng lưu ý là hút thuốc lá, đặc biệt ở người trẻ. Nicotine không chỉ làm co mạch mà còn thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa, làm tăng nguy cơ tắc nghẽn động mạch vành dù ở người không có bệnh nền đi kèm.

Rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm, stress kéo dài cũng là tác nhân thầm lặng. Tình trạng căng thẳng làm tăng tiết catecholamine, khiến tim hoạt động quá mức và dễ dẫn đến triệu chứng thiếu máu cơ tim như đau thắt ngực, hồi hộp, mệt mỏi kéo dài.

Ngoài ra, một số bệnh lý nền ít phổ biến như lupus ban đỏ, viêm mạch máu, bệnh Kawasaki ở người trẻ hoặc các bệnh viêm mạn tính có thể gây viêm nội mạc mạch và làm tổn thương hệ động mạch vành.

Yếu tố di truyền cũng không nên bỏ qua. Nếu trong gia đình có người từng bị thiếu máu cơ tim sớm, thì nguy cơ mắc bệnh ở các thành viên khác có thể cao hơn đáng kể, dù có lối sống lành mạnh.

Cuối cùng, lối sống tĩnh tại, ít vận động, ăn uống nhiều chất béo bão hòa, dùng thực phẩm chế biến sẵn cũng góp phần đẩy nhanh quá trình xơ vữa và làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim bất ngờ, đặc biệt ở người không được theo dõi sức khỏe định kỳ.

4. Chẩn đoán nguyên nhân thiếu máu cơ tim và điều trị hiệu quả tại Bệnh viện FV

Với hệ thống trang thiết bị hiện đại và đội ngũ bác sĩ tim mạch đầu ngành, Bệnh viện FV là địa chỉ tin cậy hàng đầu trong việc chẩn đoán nguyên nhân thiếu máu cơ tim và điều trị toàn diện các bệnh lý mạch vành.

4.1 Chẩn đoán chính xác, chuyên sâu

Để xác định chính xác nguyên nhân thiếu máu cơ tim, các bác sĩ tại Khoa Tim mạch và Tim mạch Can thiệp của FV sử dụng một chuỗi các kỹ thuật lâm sàng và cận lâm sàng chuyên sâu:

• Điện tâm đồ (ECG) giúp ghi lại hoạt động điện của tim, phát hiện bất thường như ST chênh, sóng T đảo ngược (dấu hiệu cảnh báo nhồi máu cơ tim cấp hoặc thiếu máu cục bộ tiềm ẩn).
• Siêu âm tim và siêu âm tim gắng sức cung cấp hình ảnh vận động cơ tim tại thời điểm nghỉ và khi gắng sức, giúp đánh giá chức năng tim và xác định vùng cơ tim bị giảm tưới máu.
• Chụp mạch vành qua da là phương pháp tiêu chuẩn vàng để xác định vị trí và mức độ hẹp động mạch vành. Đây là bước then chốt để lên kế hoạch can thiệp mạch chính xác.
• Xét nghiệm máu chuyên sâu bao gồm đo men tim (troponin, CK-MB), đánh giá lipid máu, glucose, chức năng gan thận, cho phép phát hiện tổn thương cơ tim sớm và các yếu tố nguy cơ chuyển hóa.

4.2 Điều trị đa mô thức, cá thể hóa

Dựa trên mức độ tổn thương và nguyên nhân thiếu máu cơ tim cụ thể, bệnh nhân tại FV sẽ được cá thể hóa phác đồ điều trị:

• Điều chỉnh lối sống: Giảm cholesterol trong khẩu phần ăn, bỏ thuốc lá, tăng vận động thể chất và kiểm soát căng thẳng tâm lý là nền tảng để cải thiện chức năng mạch vành.
• Dùng thuốc: Kết hợp các nhóm thuốc giãn mạch, chống kết tập tiểu cầu, statin hạ mỡ máu, chẹn beta giao cảm để kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng bệnh thiếu máu cơ tim.
• Can thiệp mạch vành qua da (PCI): Thực hiện đặt stent để tái thông động mạch bị hẹp, giúp cải thiện lưu lượng máu đến cơ tim và giảm nguy cơ triệu chứng thiếu máu cơ tim tái phát.
• Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành trong các trường hợp tổn thương đa nhánh hoặc không thể can thiệp qua da. Đây là giải pháp dài hạn giúp đảm bảo nguồn máu nuôi tim bền vững.

4.3 Lý do nên điều trị thiếu máu cơ tim tại Bệnh viện FV

Không chỉ hội tụ các phương tiện hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, FV còn là một trong số ít bệnh viện quốc tế tại Việt Nam có hệ thống chẩn đoán và can thiệp tim mạch toàn diện. Đặc biệt, dịch vụ cấp cứu tim mạch tại FV được BHYT chi trả 100% mà không cần giấy chuyển tuyến, giúp người bệnh tiếp cận điều trị kịp thời, không mất thời gian làm thủ tục.

Khoa Tim mạch và Tim mạch can thiệp của FV hoạt động theo mô hình phối hợp đa chuyên khoa, đảm bảo bệnh nhân được theo dõi liên tục, tư vấn kỹ lưỡng và xây dựng kế hoạch điều trị tối ưu, giảm thiểu nguy cơ nhồi máu cơ tim tái phát và cải thiện chất lượng sống lâu dài.

Đừng chủ quan với những cơn đau ngực thoáng qua vì đó có thể là dấu hiệu sớm của thiếu máu cơ tim! Sau khi hiểu rõ nguyên nhân thiếu máu cơ tim, hãy chủ động thăm khám tim mạch định kỳ tại Bệnh viện FV để được chẩn đoán chính xác, điều trị kịp thời và kiểm soát hiệu quả các nguy cơ.

Thông tin Bệnh viện FV:

• Số điện thoại: (028) 35 11 33 33
• Website: https://www.fvhospital.com/vi/
• Địa chỉ Bệnh viện FV: 6 Nguyễn Lương Bằng, Phường Tân Mỹ, Tp. HCM, Việt Nam